*مزاج فصل پاییز
بیشتر حکمای ایرانی، طبیعت پائیز را سرد و خشک دانسته‌اند. البته مزاج فصل پائیز بر اساس ارتفاع منطقه، عرض جغرافیایی، نوع خاک، میزان بارندگی و رطوبت، فاصله تا دریا، نوع بادها، وجود یا عدم وجود کوه‌ها و… متغیّر است و آنچه گفته شد، مزاج معمول این فصل در منطقه معتدل و در قیاس با دیگر فصول است. مثلاً در شهرهای شمالی کشور، پاییز خشک نیست و در مناطق کوهستانی، خشکی آن بیشتر است.
طبیعت پاییز، سودازا، می باشد. در فصل پاييز، مزاج سرد و خشك غالب است و اين مزاج، ضد مزاج خون كه گرم و تر است مى باشد؛ لذا در اين فصل به علت تفاوت شديد و ناگهانى بين هواى گرم نيمروز و هواى سرد بامداد و شب، بيمارى هاى زيادى بروز مى كنند. خشکی پائیز موجب لطافت هوای آن است و هوای لطیف از سرما و گرما، زود منفعل میشود. از همین روی، ابتدا و انتهای روز، سرد و اواسط روز گرم است و همین عدم تعادل در دمای هوا، زمینه بروز برخی از بیماریها است.
*تدابیر حفظ صحت در فصل پاییز
تدابیر نامناسب؛
در فصل پاییز در مقایسه با فصول دیگر، در بدن خون كمتری، ساخته مى شود. در اين فصل اخلاط غليظ تجمع یافته در بدن که حاصل حرارت تابستان، است، باعث بروز برخی از بیماری ها، میشود. از طرفى قواى بدن به علت گرماى شديد فصل قبل (تابستان) مقداری تحليل رفته است. بنابراین، هرآنچه که به کاهش رطوبت بدن، افزایش خشکی بدن و افزایش سردی بدن بیانجامد، از تدابیر نامناسب فصل پائیز، محسوب می شود.
برخی از تدابیر نامناسب فصل پاییز به قرار ذیل است:
•فصد و حجامت و هرکاری که خون را کم کند.
•استعمال مسهلات قوی در فصل پاییز ممنوع است.
•در اين فصل پائیز، خوابيدن در مكان سرد و برهنه نمودن سر و كم پوشيدن لباس توصيه نمى شود، زيرا تغييرات دما در اين فصل زياد است.
•در پاييز، بايد از استحمام با آب سرد خوددارى شود چرا كه آب سرد، مسدود كننده منافذ بدن است و در نتيجه مواد زايد تبخير نمى شوند و در بدن تجمع يافته و باعث برخی از بيمارى ها مى شود.
•در فصل پائیز، نپوشاندن سر به ویژه در اوایل صبح و هنگام خواب در شب، نامناسب است. زیرا سرما، موجب بسته شدن منافذ پوستی می شود. بسته شدن این منافذ، سبب می شود که بخارات دفع نشود و تجمع آن ها در سر باعث بروز برخی بیماری ها، از جمله نوعی زکام و سرفه می گردد.
•همچنین در این فصل باید از این موارد نیز پرهیز نمود: مواجهه با گرمای نیمروز و سرمای بامداد و شبانگاه، خواب و بیداری به افراط یا تفریط.
•اعراض نفسانی، به ویژه غم و اندوه، در هر فصلی ضرر است، ولی در فصل پاییز به ویژه برای افرادی که زمینه بیماری های سوداوی دارند، ضرر بیشتری دارد و باید تا حد امکان از این موارد پرهیز نمود و به اموری مشغول شد که موجب سرور و شادی گردد.
•همچنین در این فصل، از خوابیدن با معده پر، نوشیدن آب خیلی سرد بویژه ناشتا باید اجتناب شود.

تدابیر مناسب ؛
هرآنچه که به افزایش رطوبت بدن و کاهش خشکی بدن کمک موثری می کند، از تدابیر مناسب فصل پائیز، محسوب می شود. برخی از تدابیر مناسب در این فصل عبارتند از:
•استفاده از عطریات طبیعی معتدل، چرب کردن سر و صورت با روغن های مناسب مانند روغن بادام و بنفشه، حمام معتدل با آب نیمگرم.
•استفاده بیشتر از نور خورشید، در ساعات محدودی که امکان استفاده از نور خورشید هست.
•گرم نگه داشتن سر به شکل گذاشتن کلاه و بستن سر، مخصوصاً موقع خواب.
•پوشیدن لباس پوشیده حتی اکر احساس سردی نکنید، چرا که باد پاییزی، مضر است و باید بدن را از آن دور کرد. بنابراین لباس مناسب فصل پائیز که بدن تان را از بادهای پائیزی بپوشاند به تن کنید. همان طور که باد خزان برای درختان و طبیعت، میراننده است و موجب برگ ریزان و به خواب رفتن درختان می‌شود و برای انسان که جزئی از نظام طبیعت است، نیز اثرات منفی دارد.
•انجام حجامت عام به عنوان اقدامي پیشگیرانه در نیمه دوم ماه قمری در ابتدای فصل پاییز. (اصولاً در محدوده زمانی روزهای هفدهم هر ماه قمری تا بیست و هفتم هر ماه، انجام حجامت، بهتر است.)
*تغذیه فصل پاییز
همان‌طور که انسان‌ها و فصل‌ها دارای مزاج‌های خاص خود هستند، غذاها هم دارای مزاج‌اند. بر اساس آنچه گفته شد می‌توان فهمید که در هر فصل نیز لازم است از غذاهای مناسب آن فصل بهره برد و غذاهای نامناسب را کنار گذاشت.
متأسفانه امروزه مردم بدون توجه به شرایط فصل و اقلیم و سن و مزاج خود می‌خورند و می‌آشامند و در نتیجه می‌بینیم در فصل تابستان برخی مرکبات مثل پرتقال در دسترس‌اند و اتفاقاً بهای بالاتری هم دارند یا مصرف حلیم گندم و کله‌پاچه و آبگوشت در ظهرهای گرم تابستان شایع شده است و در مقابل در روزهای سرد سال، مردم ما از هندوانه و گوجه و ماست و دوغ زیاد دست نمی‌کشند! در حالیکه همه جابجا و برعکس مصرف می شوند. کاهو، گوجه و خیار مخصوص فصل گرم سال است و مصرف آنها در فصول سرد سال بویزه هنگام بیماری، باعث طولانی شدن درمان بیماری می شود.
*تغذیه مناسب در تمام فصول سال
برخی از غذاهای مناسب مشترک تمام فصول سال عبارتند از:
•نوشیدن آب گرم در صبح بویژه ناشتا با عسل، ضربان قلب را زیاد و اعصاب را تقویت می‌کند.
•مصرف مویز، روغن زیتون، آلوبخارا، انجیر خشک و عسل برای تمام فصول سال بسیار مناسب می باشند.
•در صورت مصرف برنج حتما مصلحات آن مانند زعفران، شوید و زیره استفاده شود.
*تغذیه مناسب در فصل پاییز
برخی از غذاهای مناسب فصل پاییز عبارتند از:
•استفاده فراوان از دم نوشهای گرم مانند چای افتیمون و استخدوس، چای به، چای پونه و آویشن و …
•همچنین استفاده از نوشيدنى هاي گل شكر، آب انار و آشاميدنى هاى مفرح وخوش بو مثل شربت بیدمشک گلاب زعفرانی
•خوردن انواع آش های سنتی مناسب فصل سرما توصیه می شود.
•در فصل پاییز، مصرف کباب گوسفندی، آبگوشت و کله پاچه توصیه شده است.
•از مصرف انواع میوه های حاکم فصل پاییز بویژه، انار شیرین و ملس، نارنگی، لیموشیرین، سیب، انجیر خشک، به و گلابی، خرمالو، هویج، شلغم، کدو حلوایی و… بهره ببرید.
•بطور کلی مصرف مواد غذايى گرم و تر به علت سردی و خشكى مزاج پاييز توصيه مى شود چرا كه بدن را با توجه به مزاج سرد و خشك فصل به تعادل مى رساند. برخی عبارتند از: گوشت بره، شتر، بوقلمون، بلدرچین، حلیم، گندم (نان، جوانه، در آش و سوپ)، نخود و لوبیا (با خیساندن نفخ آن گرفته شود)، سیب، به و گلابی، مواد غذایی آب‌پز و یا کبابی، میوه‌های شیرین و آبدار (انار شیرین و انگور شیرین)، خشکبار (کشمش، مویز، بادام، گردو، فندق و پسته)، زرده تخم‌مرغ (آب پز یا عسلی)، شیره خرما و انگور، مربای بالنگ، به، سبزیجات، چغندر، ترب، هل و دارچین، انجیر، شیر با عسل، شیر برنج، فرنی و کنجد و … .
* تغذیه نامناسب در فصل پاییز
با توجه به این که طبع پاییز، سرد و خشک است مصرف مواد غذایی که باعث سردی یا خشکی بدن می‌شوند باید ممنوع یا محدود شود. چون تأثیر منفی این فصل را افزایش می‌دهند. و در صورت مصرف آنها، حتما با مصلحات مصرف شوند.
بنابراین، تغذیه نامناسب در فصل پائیز عبارتند از:
•اجتناب از خوردن غذاهای با طبع سرد، خصوصاً در وعده شام و هنگام بیماری؛ مثلا: اجتناب از خوردن ماست، کاهو، گوجه، خیار و هندوانه که دارای طبع سرد هستند و مخصوص این فصول نمی باشد. (نارنگی و انار را می توانید در صورتیکه که شیرین هستند میل کنید.)
•در مهمانی های شبانه و شب نشینی ها از خشکبار گرم (پسته، بادام، فندق و گردو) به جای هرگونه مواد غذایی با طبع سرد، استفاده کنید.
•اجتناب از افراط در مصرف خشک کنندهای غذایی مانند :کشک بادمجان، خورش بادمجان، عدسی، عدس پلو و …
•مصرف فراوان سیر، پیاز و غذاهای حاوی ادویه‌جات، غذاهای حاوی نمک زیاد مثل انواع شورها و غذاهای حاوی آب‌غوره و سرکه و آب‌لیمو مثل ترشیجات باعث کاهش رطوبت بدن و افزایش خشکی در فصل پائیز، می‌شوند.
•استفاده فراوان از خرما در شهرهایی که خرما در آن شهر به عمل نمی آید، در فصل پاییز توصیه نمیشود. چراکه خوردن فراوان خرما در پاییز باعث خشکی بدن و سودازا است. در صورت خوردن خرما، با مصلح آن مصرف نمائید. مصرف 7 عدد خرما، مشکلی ندارد.
•همچنین، برخی از تغذیه های نامناسب فصل پاییز عبارتند از: گوشت گاو و گوساله، ادویه های تند و تیز، ترشی ها، سرخ کردنی ها، بادمجان، عدس، قارچ، میوه های تابستانی (مثل کاهو، خیار، هندوانه)، چای پررنگ، قهوه، نسکافه، کاکائو، شکلات، آدامس، یخ، سس ها، افراط در مصرف سیر و پیاز، شوری ها و گوشت نمک سود، چیپس و پفک، آب‌غوره، سرکه، پنیر شور، ماست و دوغ و کشک، نان باگت یا خمیر، قارچ، گوجه‌فرنگی، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ‌فروت، انار ترش و پرتقال)، عدس، لوبیا سبز، گوجه‌فرنگی، ترشیجات و … .
منابع
1. طب الرضا علیه السلام
2. قانون در طب
3. حافظ البدن فخر رازی
4. قانونچه در طب
5. خلاصه الحکمه
6. الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه
7. ذخیره خوارزمشاهی
8. حفظ الصحه ناصری
9. کامل الصناعه الطبیه
10. بحر الجواهر
11. مروری بر کلیات طب سنتی ایران
12. حفظ الصحه ناصری

اعمال شب قدر بر دو نوع است: یکی آنکه در هر سه شب انجام می‌شود و دیگر آنکه مخصوص هر شبی است
*اعمال مشترک لیالی قدر
غسل: مقارن غروب آفتاب که بهتر است نماز عشاء را با غسل خواند*
 *دو رکعت نماز: در هر رکعت بعد از سوره «حمد»، ۷ مرتبه سوره «توحید» بخواند و بعد از فراغ ۷۰ مرتبه «اَستَغفُرِاللهَ وَاَتوبُ اِلَیهِ» و در روایتی است که از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او و پدر و مادرش را بیامرز
* قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: «اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلِکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وَما فیهِ اسمُکَ الاَکبَرُ واَسماۆُکَ الحُسنی وَما یُخافُ وَ یُرجی اَن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّار»
مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید:
“اَللّهمَّ بِحَقِّ هذا القُرآنِ وَ بِحَقِّ مَن اَرسَلتَه بِه وَبِحَقِ کُلِّ مومنٍ مَدَحتَهُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِم فلا اَحَدَ اَعرَفُبِ بِحَقِّکَ مِنکَ”
ده مرتبه بگوید: بِکَ یا الله         ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ                   ده مرتبه: بِعلّیٍ                    ده مرتبه: بِفاطِمَةَ
ده مرتبه: بِالحَسَنِ              ده مرتبه: بِالحُسَین                ده مرتبه: بِعلیّ بنِ الحُسین     ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ
ده مرتبه: بِجَعفَر بنِ مُحَمَّد    ده مرتبه: بِموُسی بنِ جَعفَر        ده مرتبه: بِعلیِّ بنِ مُوسی    ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ
ده مرتبه: بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّد     ده مرتبه: بِالحَسَنِ بنِ عَلِیّ         ٍده مرتبه: بِالحُجَّةِ     پس هر حاجت که دارد بخواهد
* زیارت امام حسین(ع): در روایت آمده است که چون شب قدرمی‌شود، منادی از آسمان هفتم ندا می‌کند که حق تعالی آمرزید هر کسی را که به زیارت قبر امام حسین(ع) آمده است
*احیا داشتن این شب‌ها: در روایت آمده هر کس احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود، هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها و وزن دریاها باشد
*100رکعت نماز بخواند که فضیلت بسیار دارد و افضل آن است که در هر رکعت بعد از سوره «حمد»، ۱۰ مرتبه سوره «توحید» بخواند
* این دعا خوانده شود: «اَللّهُمَّ اِنّی اَمسَیتُ لَکَ عَبدًا داخِرًا لا اَملِکُ لِنَفسی وَاَعتَرِف…
*نگاهی گذرا به اعمال هر شب قدر
شب نوزدهم:
- ۱۰۰  مرتبه «اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَاَتوبُ اِلَیه»
- ۱۰۰مرتبه  «اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ»
- دعای «یا ذَالَّذی کانَ…» خوانده شود .
-  دعای «اَللّهَمَّ اجعَل فیما تَقضی وَ…» خوانده شود.
شب بیست و یکم:
فضیلتش زیادتر از شب نوزدهم است و باید اعمال آن شب را از غسل، احیاء، زیارت، نماز، قرآن بر سر گرفتن، صد رکعت نماز،دعای جوشن کبیر و غیره در این شب به عمل آورد.
امام صادق(ع) فرمود: تقدیر امور و سرنوشت‌ها در شب قدر، یعنی شب نوزدهم تحکیم، در شب بیست و یکم امضا ‏و در شب بیست و سوم صورت می‏ گیرد.
شب بیست و سوم:
شب شریفی است، طبق روایت امام صادق(ع) در این شب تقدیرات ما امضا می‌شود، پس بکوشیم با عبادت خاصانه بهترین تقدیرات را از او خواسته و تمنا کینم آنچه از خیر هست برای ما امضا شود و شرور با نگاه رحمت خداوند مهربان از زندگی ما دفع شوند

در آستانه سالروز شهادت مولی‌الموحدین حضرت ابوتراب علی بن ابی طالب(ع) نکاتی از وصیت‌نامه آن حضرت خطاب به فرزند بزرگوارشان امام حسن(ع) را مرور می‌کنیم:
فرزندم حسن! تو و همه فرزندان و اهل بیتم و هر کس را که این نوشته من به او رسد را به امور ذیل توصیه و سفارش می‎کنم:
۱- تقوای الهی را هرگز از یاد نبرید، کوشش کنید تا دم مرگ بر دین خدا باقی بمانید.
۲- همه با هم به ریسمان خدا چنگ بزنید، و بر مبنای ایمان و خداشناسی متفق و متحد باشید و از تفرقه بپرهیزید، پیغمبر فرمود: اصلاح میان مردم از نماز و روزه دائم افضل است و چیزی که دین را محو می‎کند، فساد و اختلاف است.
۳- ارحام و خویشاوندان را از یاد نبرید، صله رحم کنید که صله رحم حساب انسان را نزد خدا آسان می‎کند.
۴- خدا را! خدا را! درباره یتیمان، مبادا گرسنه و بی سرپرست بمانند.
5- خدا را! خدا را! درباره همسایگان، پیغمبر آن قدر سفارش همسایگان را فرمود که ما گمان کردیم می‎خواهند آنها را در ارث شریک کند.
۶- خدا را! خدا را! درباره قرآن؛ مبادا دیگران در عمل کردن، بر شما پیشی گیرند.
۷- خدا را! خدا را! درباره نماز؛ نماز پایه دین شماست.
۸- خدا را! خدا را! درباره کعبه، خانه خدا، مبادا حج تعطیل شود که اگر حج متروک بماند، مهلت داده نخواهد شد و دیگران شما را طعمه خود خواهند کرد.
۹- خدا را! خدا را! درباره جهاد در راه خدا، از مال و جان خود در این راه مضایقه نکنید.
۱۰- خدا را! خدا را! درباره زکات؛ زکات آتش خشم الهی را خاموش می‎کند.
۱۱- خدا را! خدا را! درباره ذریه پیغمبرتان، مبادا مورد ستم قرار گیرند.
۱۲- خدا را! خدا را! درباره صحابه و یاران پیغمبر، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره آنها سفارش کرده است.
۱۳- خدا را! خدا را! درباره فقرا و تهیدستان، آنها را در زندگی شریک خود سازید.
۱۴- خدا را! خدا را! درباه بردگان، که آخرین سفارش پیغمبر درباره این‌ها بود.
۱۵- در انجام کاری که رضای خدا در آن است بکوشید و به سخن مردم (در صورتی که مخالف آن هستند) ترتیب اثر ندهید.
۱۶- با مردم به خوشی و نیکی رفتار کنید چنانکه قرآن دستور داده است.
۱۷- امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید؛ نتیجه ترک آن این است که بدان و ناپاکان بر شما مسلط خواهند شد و به شما ستم خواهند کرد، آنگاه هر چه نیکان شما دعا کنند، دعای آنها برآورده نخواهد شد.
۱۸- بر شما باد که بر روابط دوستانه ما بین خویش بیفزایید، به یکدیگر نیکی کنید، از کناره‎گیری و قطع ارتباط و تفرقه و تشتت بپرهیزید.
۱۹- کارهای خیر را به مدد یکدیگر و به اتفاق هم انجام دهید، از همکاری در مورد گناهان و چیزهایی که موجب کدورت و دشمنی می‎شود، بپرهیزید.
۲۰- از خدا بترسید که جزا و کیفر خدا شدید است.
خداوند همه شما را در کنف حمایت خود محفوظ بدارد و به امت پیغمبر توفیق دهد که احترام شما (اهل بیت) و احترام پیغمبر خود را پاس بدارند. همه شما را به خدا می‎سپارم . سلام و دورد حق بر همه شما … .
پی‎نوشت‎ها:
مقاتل الطالبین، صص ۴۴ – ۲۸،
ابن اثیر، ج ۳، صص ۱۹۷ – ۱۹۴،
مروج الذهب، ج ۲، صص ‍ ۴۴ –۴۰.

بسم الله الرحمن الرحیم
اللهمّ نَبّهْنی فیهِ لِبَرَكاتِ أسْحارِهِ ونوّرْ فیهِ قلبی بِضِیاءِ أنْوارِهِ وخُذْ بِكُلّ أعْضائی الى اتّباعِ آثارِهِ بِنورِكَ یا مُنَوّرَ قُلوبِ العارفین.
خدايا مرا در اين روز براي برکات سحرها بيدار و متنبه ساز و دلم را به روشني انوار سحر منور گردان و تمام اعضا (و جوارحم) را براي آثار و برکات اين روز مسخر فرما به حق نور (جمال) خود اي روشني بخش دلهاي عارفان
اللهم نبّهني فيه لبرکات اَسحاره “خدايا مرا در اين روز براي برکات سحرها بيدار و متنبه ساز
سحرهاي ماه مبارک رمضان از ارزش والا و ويژه اي برخوردار است به طوري که اعمال بسياري در هنگام سحرهاي اين ماه تاکيد شده است، مثل (دعاي ابوحمزه ثمالي، دعاي سحر، قرائت قرآن، خوردن سحري و…) که از خداوند مي خواهيم که ما را در سحرهاي اين ماه از خواب غفلت بيدار سازد تا بتوانيم از فيوضات و برکات آن بهره مند گرديم. حال شايد در اينجا اين سئوال پيش آيد که چرا از خداوند، اين درخواست را مي نماييم؟ که در جواب بايد گفته شود که اين درخواست ارزشمند از خداوند عزوجل براي اين است که انسان در تمام ماههايي که بر او مي گذرد از عبادت و اطاعت الهي در وقت سحرها محروم گرديده و به قولي از فيوضاتي که در سحرها مي تواند کسب کند، غافل است که همين باعث گرديده که از خداوند بخواهيم که ما را ياري دهد تا از خواب غفلت بيدار گشته و بتوانيم از سحرهاي اين ماه پربرکت کمال استفاده را نماييم، تا شايد سحرهاي اين ماه باب فيضي شود براي ماههاي ديگر سال، چرا که سحرها نسبت به ديگر اوقات از شبانه روز داراي فضيلت و برتري خاصي مي باشند، به طوري که در آن هنگام که اکثر انسانها در خواب غفلت خود فرو رفته اند، عده قليلي به عبادت و اطاعت خداوند مي پردازند که ما نيز از خداوند در اين روز خواستاريم که ما را از خواب غفلت بيدار ساخته و مشمول اين آيه شريفه قرار دهد: “الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين و المستغفرين بالاسحار"(1) يعني “(تقوا پيشه گان) صابران و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق کنندگان و استغفار کنندگان در سحرگاهانند” تا بتوانيم به درجات عالي معنوي دست يابيم…
و نور فيه قلبي بضياء انواره “و دلم  را به روشني انوار سحر منور گردان
منظور از “نور فيه قلبي بضياء انواره” این است که"در اين روز قلبم را به انوار سحر نوراني کن” همان نور هدايت است که بر قلب انسان تابيده مي شود و او را از ظلمتهاي جهل و ناداني ودوري از خداوند نجات مي بخشد و به قول خداوند (عزوجل:) “الله ولي الذين امنوا يخرجهم من الظلمات الي النور"(2) يعني “خداوند ولي و سرپرست کساني است که ايمان آورده اند که خارج مي کند ايشان را از تاريکي هاي جهالت (و وارد مي کند) به سوي نور و هدايت” که اين نور همان هدايتي است که انسان را به مسير سعادت مي کشاند…
سحرهاي ماه مبارک رمضان داراي نور خاصي است که اگر بنده اي در آن هنگام به مناجات و دعا با پروردگار خويش بپردازد، آن گاه است که آن نور خاص بر دل آن بنده اثر گذاشته و ديده دل او را روشن و منور مي گرداند، به طوري که چيزي جز حقيقت را نمي بيند و نمي پذيرد و از دل او دري باز مي گردد به سوي رحمت پروردگار عالميان که هيچ چيزي جز رضاي ذات اقدس او در آن جاي نمي گيرد چرا که “الله نور السموات و الارض"(3) يعني “خداوند نور آسمان و زمين است” و هرگاه دلي از نور اطاعت الهي نوراني گشت هيچ گاه ظلمت و تاريکي در آن راه پيدا نخواهد کرد.
وخذ بکل اعضائي الي التباع اثاره بنورک يا منور قلوب العارفين
در اين قسمت از دعا از خداوند مي خواهيم که تمام اعضا و جوارح ما را مسخر فرمايد تا اينکه به انجام اعمال اين روز مشغول گرديده و از آثار و برکات آن بهره مند گرديم، حال مي خواهيم بدانيم که منظور از “اعضاي مرا مسخر گردان” چيست؟ در اينجا منظور از “اعضاي مرا مسخر گردان” به نوعي همان توکل بر ذات اقدس پروردگار است تا اينکه ما را به حسن و نيکوترين ثوابها در اين روز موفق بدارد چرا که خداوند متعال عالم به تمام امور است و از هر چيز نهان و آشکار باخبر است “يعلم سرکم و جهرکم"(4) يعني “مي داند (اعمال) نهان و آشکارتان را” و او مي داند که چگونه بندگان خويش را راهنمايي نموده و آنها را به نور هدايت منور و نوراني گرداند.

 روایتی از امام زین العابدین(ع) منقول است که حضرت فرمودند: روی عن علی بن الحسین (ع) قال: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ: الْوَرَعُ‌ فِي‌ الْخَلْوَةِ وَ الصَّدَقَةُ فِي الْقِلَّةِ وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ وَ الْحِلْمُ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ.» (بحار الانوار ج‌۶۴ ص۲۹۳) مؤمن پنج نشانه دارد.[۱] اوّل؛ «الْوَرَعُ‌ فِي‌ الْخَلْوَةِ»، مؤمن حالت کناره‌گیری از گناه دارد، آن هم در موقعی که غیر از خدا حاضر و ناظری نیست. اگر کسی در عَلَن معصیتی را ترک کند، مثلاً شرب خمر نکند یا نعوذ بالله با نامحرم نامشروع برقرار نکند، خوب است، امّا این ترک گناه در عَلَن، گویای این نیست که این فرد به‌اصطلاح ایمان قوی داشته باشد. اگر در جایی که جز خدا کسی نبود،‌ گناه را ترک کرد، آنجا معلوم می‌شود که ایمان در قلب او رسوخ کرده است و به تعبیر اهلش اعتقاد، از واردات قلبیّه او شده است، چون جز خدا هیچ‌کس را حاضر و ناظر نمی‌بیند و خودش را در محضر الهی می‌بیند؛ لذا این ترک گناه خیلی ارزشمند است. دوم؛ «وَ الصَّدَقَةُ فِي الْقِلَّةِ»؛ وقتی مؤمن تنگ دست است، به مقدار توانش در راه خدا انفاق می‌کند و صدقه می‌دهد. این مورد نیز گویای این است که وابستگی مؤمن به خدا از نظر درونی قوی است. چون آن کسی که دستش خالی نیست بلکه از امور مادّی پر است و فراوان دارد، اگر چهار سنّار هم به این و آن کمک کند، خوب است، امّا خیلی هنر نکرده است. چرا؟ چون دستش پر است. اگر کمکی هم کند، چیزی از او کم نمی‌شود. اگر آنجایی که می‌بینی از تو کم می‌شود و نسبت به امور دنیایی تعلّق داری، آنجا انفاق کردی ارزش دارد، «وَ الصَّدَقَةُ فِي الْقِلَّةِ». سوم؛ «وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ»، آنگاه که مصیبتی متوجّه مؤمن می‌شود، صبر می‌کند، تحمّل می‌کند، نعوذ‌بالله زبان به شکایت از خداوند نمی‌گشاید. این صبر کاشف از این است که رابطه اش باخدا رابطه‌ای معنوی و قوی است، «وَ الصَّبْرُ عِنْدَ الْمُصِيبَةِ»، این عمل ارزشمند است. چهارم؛ «وَ الْحِلْمُ عِنْدَ الْغَضَبِ»، حلم یعنی بردباری، آنگاه که نیروی خشمش برانگیخته می‌شود و عصبانی می‌شود، خودش را کنترل می‌کند و این حلم و بردباری کشف از ایمان او می‌کند. مؤمن هنگام خشم جلوی خودش را می‌گیرد تا خشم و غضبش افسار گسیخته نباشد. این هم یکی از نشانه‌های مؤمن بود. پنجم؛ «وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ»، معمولاً‌ کسانی‌که مبتلا به دروغگویی می‌شوند، به خاطر یکی از این دو چیز است: یا جلب منفعت است یا دفع ضرر، ریشة دروغگویی این‌دو هستند. شخص چون می‌ترسد که منفعتی را از دست بدهد، دروغ می‌گوید. مثلاً مشتری آمده، برای آنکه نکند از دستش بدهد به او دروغ می گوی ، از خوف اینکه منفعتی را از دست بدهد دروغ می‌گوید، یا از آن‌طرف، از اینکه ضرری متوجّه‌اش شود، بیم دارد. آنجا خوف از دست رفتن منفعت بود، این یکی خوف از جلب ضرر است، لذا دفع ضرر هم علّت متوسّل شدن به دروغ می‌باشد. اوّلی جلب منفعت بود، دوّمی دفع ضرر. «وَ الصِّدْقُ عِنْدَ الْخَوْفِ». آنجایی که مؤمن بیم دارد نفعی از دستش برود یا ضرری متوجّه‌اش شود، بازهم راست می‌گوید. لذا حضرت پنج مورد از نشانه‌های خیلی مهمّی مؤمن را فرمودند و اگر انسان واقعاً‌ دارای این خصلت‌ها باشد، از نظر ایمانی بهترینِ افراد است. پی نوشت ها: [۱] . ما راجع به نشانه های مؤمن و علامات مؤمن روایات بسیار داریم و تعداد زیادی هم در آن شمارش شده. در این روایت حضرت پنج‌ عدد را مطرح می فرماید. منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله آقا مجتبی تهرانی